Tại sao béo phì và tăng cholesterol máu thường đi đôi với nhau?

Tăng cholesterol máu và béo phì có nhiều yếu tố nguy cơ và biến chứng giống nhau, nhưng hai tình trạng này không phải lúc nào cũng xảy ra cùng nhau.

Tăng cholesterol máu, còn được gọi là cholesterol máu cao, là khi trong máu có quá nhiều cholesterol. Cholesterol là một loại chất béo được tạo ra trong cơ thể và cũng có trong nhiều loại thực phẩm.

Béo phì là tình trạng cơ thể có quá nhiều mỡ thừa. Những người béo phì có nguy cơ bị tăng cholesterol máu cao hơn so với người có cân nặng bình thường.

Mối liên hệ giữa béo phì và tăng cholesterol máu

Béo phì có liên quan chặt chẽ với nhiều yếu tố nguy cơ gây cholesterol cao, gồm có chế độ ăn nhiều chất béo bão hòa và thực phẩm chứa nhiều muối.

Bản thân tình trạng béo phì cũng làm tăng nguy cơ tăng cholesterol máu. Lượng mô mỡ quá lớn gây viêm trong cơ thể, cản trở quá trình trao đổi chất và góp phần gây ra tình trạng kháng insulin.

Theo nghiên cứu, có đến 60 – 70% số người béo phì bị tăng cholesterol máu.

Béo phì có liên quan đến tình trạng kháng insulin, một vấn đề trong hội chứng chuyển hóa và kháng insulin làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường. Tăng cholesterol máu cũng có mối liên hệ với kháng insulin. Tình trạng kháng insulin có thể làm tăng mức triglyceride và LDL (cholesterol xấu) trong khi giảm HDL (cholesterol tốt).

Ảnh hưởng của chế độ ăn uống và lối sống đến mức cholesterol và cân nặng

Chế độ ăn uống và lối sống có ảnh hưởng lớn đến cân nặng và mức cholesterol. Lối sống ít vận động là một trong những yếu tố chính làm tăng nguy cơ béo phì và cholesterol cao.

Mặt khác, tập thể dục giúp kiểm soát cân nặng và giảm cholesterol.

Chế độ ăn có lợi cho tim mạch có thể giúp đạt được cân nặng khỏe mạnh và giảm nguy cơ béo phì cũng như tăng cholesterol máu.

Một số yếu tố về lối sống làm tăng nguy cơ cholesterol máu cao và béo phì:

• Căng thẳng kéo dài
• Hút thuốc
• Uống quá nhiều rượu
• Quá ít vận động
• Ăn nhiều thực phẩm chứa chất béo bão hòa như thịt mỡ, sản phẩm từ sữa nguyên kem và thực phẩm chế biến sẵn
• Không ngủ đủ giấc

Các yếu tố nguy cơ khác

Các yếu tố nguy cơ khác gây tăng cholesterol máu còn có tuổi tác, giới tính và tiền sử gia đình.

Khi có tuổi, cơ thể sẽ giảm khả năng đào thải cholesterol. Điều này dẫn đến nồng độ cholesterol trong máu ở mức cao. Sự thay đổi này xảy ra ở tất cả mọi người khi có tuổi nhưng nam giới có nguy cơ bị LDL cao cao hơn so với nữ giới. Sau khi mãn kinh, nguy cơ gặp phải tình trạng này của phụ nữ sẽ tương đương với nam giới.

Một số rối loạn di truyền cũng có thể làm tăng nguy cơ, chẳng hạn như chứng tăng cholesterol máu có tính gia đình.

Mức cholesterol bình thường

Xét nghiệm máu là cách duy nhất để biết được nồng độ cholesterol trong máu.

Xét nghiệm sẽ đo hai loại cholesterol chính là lipoprotein mật độ thấp (LDL) và lipoprotein mật độ cao (HDL). LDL được gọi là cholesterol xấu, còn HDL được gọi là cholesterol tốt.

Ngoài ra còn có loại thứ ba tên là lipoprotein mật độ rất thấp (VLDL).

LDL chính là loại cholesterol tích tụ trong động mạch và gây xơ vữa động mạch. Mức LDL tối ưu là dưới 100mg/dl.

HDL giúp loại bỏ cholesterol xấu khỏi động mạch. HDL di chuyển qua mạch máu và mang LDL trở lại gan. Sau đó, gan sẽ đào thải LDL khỏi cơ thể.

Mức HDL tối ưu đối vơi người dưới 19 tuổi là trên 45 mg/dl, đối với phụ nữ trên 20 tuổi là 50 mg/dl trở lên và đối với nam giới trên 20 tuổi là trên 40 mg/dl.

VLDL rất quan trọng vì VLDL mang theo một loại chất béo khác tên là triglyceride. Mức triglyceride cao làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim ở phụ nữ và ở những người có mức LDL cao, HDL thấp.

Giảm cân có giúp giảm cholesterol không?

Ở những người thừa cân hoặc béo phì, giảm cân có thể giúp giảm mức cholesterol.

Theo một nghiên cứu thực hiện trên 401 người thừa cân hoặc béo phì, chỉ cần giảm 5 – 10% khối lượng cơ thể là đủ để giảm cholesterol toàn phần, LDL và triglyceride. Nghiên cứu này phát hiện ra rằng ở những người béo phì, càng giảm được nhiều cân thì mức cholesterol sẽ càng có sự cải thiện rõ rệt.

Tuy nhiên, theo một nghiên cứu vào năm 2019, chế độ ăn kiêng quá ít calo có thể gây ra tình trạng tăng LDL cholesterol tạm thời. Mức LDL cholesterol sẽ dần trở về bình thường sau một thời gian.

Tác hại của tăng cholesterol máu và béo phì

Theo thời gian, lượng cholesterol dư thừa sẽ tích tụ thành mảng bám trên thành động mạch. Mảng bám sẽ thu hẹp động mạch và cản trở dòng máu. Điều này có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ.

Có tăng cholesterol máu và béo phì đều làm tăng nguy cơ:

• bệnh tim mạch
• nhồi máu cơ tim
• đột quỵ
• bệnh tiểu đường

Điều trị béo phì và tăng cholesterol máu

Những người bị béo phì và tăng cholesterol máu cần điều trị cả hai vấn đề. Các phương pháp điều trị gồm có điều chỉnh thói quen ăn uống kết hợp tập thể dục và có thể cần dùng thuốc.

Thuốc giảm cân

Những người không thể giảm cân thông qua ăn kiêng và tập thể dục có thể cần dùng thuốc giảm cân. Người bệnh cần dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, không nên tự mua và sử dụng thuốc giảm cân. Cho dù dùng thuốc giảm cân thì vẫn nên duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, ít calo và thói quen tập thể dục đều đặn.

Một số loại thuốc giảm cân đã được phê duyệt:

• orlistat
• phentermine/topiramate
• bupropion/naltrexone
• liraglutide
• setmelanotide
• semaglutide

Thuốc hạ cholesterol

Các loại thuốc điều trị tăng cholesterol máu làm giảm nồng độ cholesterol trong máu bằng cách:

• giảm sự sản xuất cholesterol tại gan
• giảm sự hấp thụ cholesterol
• tăng đào thải cholesterol

Các loại thuốc điều trị tăng cholesterol máu chính gồm:

• Statin
• Ezetimibe
• Thuốc ức chế adenosine triphosphate-citrate lyase (ACL) như axit bempedoic
• Thuốc ức chế PCSK9
• Fibrat
• Thuốc gắn axit mật
• Niacin
• Axit béo omega-3 liều cao
• Thuốc đặc hiệu cho bệnh tăng cholesterol máu có tính gia đình

Điều chỉnh chế độ ăn uống

Điều chỉnh chế độ ăn uống có thể giúp cải thiện đáng kể mức cholesterol.

Một số điều chỉnh cần thực hiện:

• Hạn chế thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa
• Chọn thực phẩm có hàm lượng chất béo bão hòa thấp hơn
• Ăn nhiều trái cây và rau củ
• Ăn thực phẩm giàu chất xơ như yến mạch và các loại đậu
• Hạn chế thực phẩm chứa cholesterol
• Ăn ít muối
• Hạn chế rượu bia
• Bỏ thuốc lá

Tập thể dục

Các tổ chức y tế khuyến nghị tập thể dục cường độ vừa phải ít nhất 150 phút mỗi tuần để kiểm soát cân nặng. Để giảm cân, bạn cần tập gần 300 phút mỗi tuần.

Bạn có thể chia ra tập nhiều lần trong ngày.

Tóm tắt bài viết

Tăng cholesterol máu là tình trạng nồng độ cholesterol trong máu quá cao. Quá nhiều cholesterol trong máu có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim, bệnh tim mạch và đột quỵ.

Béo phì có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng tăng cholesterol máu. Béo phì và tăng cholesterol máu có nhiều yếu tố nguy cơ về lối sống giống nhau.

Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, ít chất béo xấu và tập thể dục đều đặn có thể giúp kiểm soát cân nặng và mức cholesterol. Tuy nhiên, nếu những cách này không hiệu quả thì sẽ phải dùng đến thuốc.