Tăng cholesterol máu (cholesterol cao): Triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị

Cholesterol là một loại lipid (chất béo) dạng sáp mà cơ thể sử dụng để tạo ra màng tế bào, một số hormone và vitamin. Tuy nhiên, quá nhiều cholesterol sẽ gây ra vấn đề. Những người bị cholesterol cao dễ mắc bệnh tim mạch như nhồi máu cơ tim và đột quỵ.

Tăng cholesterol máu là một vấn đề rất phổ biến hiện nay. Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 40% dân số thế giới bị tăng cholesterol máu. Và không phải ai trong số đó cũng biết về tình trạng này và điều trị.

Tăng cholesterol máu và tăng lipid máu

“Tăng lipid máu” là một thuật ngữ khác cũng có liên quan đến tình trạng cholesterol trong máu cao nhưng có một vài điểm khác biệt giữa tăng cholesterol máu và tăng lipid máu.

Tăng lipid máu (hay còn được gọi là “rối loạn lipid máu”) là tình trạng nồng độ lipid (chất béo) trong máu quá cao. Những người bị tăng lipid máu có các chỉ số sau đây cao hơn bình thường:

• Cholesterol lipoprotein mật độ thấp (LDL cholesterol), thường được gọi là “cholesterol xấu”
• Triglyceride, một loại chất béo khác trong máu, có vai trò dự trữ năng lượng cho cơ thể

Như vậy, tăng cholesterol máu là một loại tăng lipid máu.

Nguyên nhân gây tăng cholesterol máu

Có hai loại tăng cholesterol máu. Mỗi loại là do nguyên nhân khác nhau gây ra.

Tăng cholesterol máu có tính gia đình

Tăng cholesterol máu có tính gia đình (familial hypercholesterolemia) là một rối loạn di truyền tương đối hiếm gặp với tỷ lệ mắc là 1/300 người. Tình trạng này xảy ra do đột biến ở các gen chịu trách nhiệm loại bỏ LDL cholesterol khỏi máu.

Đột biến ở những gen này khiến cho nồng độ LDL cholesterol trong máu tăng lên mức cao nguy hiểm. Những người bị tăng cholesterol máu có tính gia đình có nguy cơ mắc bệnh động mạch vành (loại bệnh tim mạch phổ biến nhất) khi còn trẻ.

Tăng cholesterol máu mắc phải

Tăng cholesterol máu mắc phải (acquired hypercholesterolemia) là loại tăng cholesterol máu phổ biến hơn nhiều. Tăng cholesterol máu mắc phải thường là do chế độ ăn uống không lành mạnh có nhiều đường, chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa, chẳng hạn như:

• Thịt đỏ
• Dầu cọ và dầu dừa
• Dầu thực vật hydro hóa (thành phần trong nhiều loại thực phẩm chế biến sẵn)
• Đồ ăn nhanh
• Đồ chiên

Các yếu tố nguy cơ gây tăng cholesterol máu

Các yếu tố làm tăng nguy cơ bị tăng cholesterol máu:

• Tiền sử gia đình bị tăng cholesterol máu, bao gồm cả tăng cholesterol máu có tính gia đình và tăng cholesterol máu mắc phải
• Chế độ ăn nhiều đường và chất béo bão hòa hoặc chất béo chuyển hóa
• Mắc bệnh tiểu đường
• Tuổi cao
• Hút thuốc lá hoặc sử dụng các sản phẩm thuốc lá khác
• Là nam giới
• Béo phì
• Lối sống ít vận động
• Suy giáp

Triệu chứng tăng cholesterol máu

Tăng cholesterol máu đa phần không có triệu chứng. Một số người thậm chí không biết mình bị tăng cholesterol máu cho đến khi bị nhồi máu cơ tim, đột quỵ hoặc một biến chứng nghiêm trọng khác. Vì vậy, xét nghiệm cholesterol thường xuyên là điều cần thiết.

Nếu không điều trị kịp thời, tăng cholesterol máu có tính gia đình có thể dẫn đến những vấn đề sau:

• Đau thắt ngực
• U vàng quanh mắt (cholesterol tích tụ tạo thành nốt vàng trên mí mắt)
• U vàng (mỡ tích tụ dưới da tạo thành các nốt màu vàng ở nhiều khu vực khác nhau trên cơ thể)

Phương pháp chẩn đoán tăng cholesterol máu

Xét nghiệm mỡ máu giúp phát hiện tình trạng tăng cholesterol máu. Xét nghiệm này cho biết mức cholesterol toàn phần, LDL cholesterol (cholesterol xấu), HDL cholesterol (cholesterol tốt) và triglyceride.

Bác sĩ đưa ra chẩn đoán tăng cholesterol máu khi chỉ số LDL hoặc cholesterol toàn phần (LDL + HDL + 20% triglyceride) cao hơn bình thường.

Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật CDC khuyến nghị người lớn khỏe mạnh nên làm xét nghiệm mỡ máu 5 năm một lần. Những người có các yếu tố nguy cơ, ví dụ như tiền sử gia đình bị tăng cholesterol máu, nên xét nghiệm thường xuyên hơn.

Phương pháp điều trị tăng cholesterol máu

Bước đầu tiên để điều trị tăng cholesterol máu là thay đổi lối sống, ví dụ như:

• Điều chỉnh chế độ ăn uống
• Tăng cường hoạt động thể chất
• Bỏ thuốc lá

Thay đổi lối sống nghe thì có vẻ dễ nhưng thực ra lại không hề đơn giản. Bác sĩ sẽ cho biết cụ thể cần thay đổi những gì để kiểm soát tình trạng tăng cholesterol máu. Nếu cảm thấy khó thực hiện tất cả các thay đổi cùng một lúc thì bạn có thể thực hiện từng thay đổi một.

Nếu thay đổi lối sống là không đủ để làm giảm cholesterol hoặc bạn có nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch, bác sĩ sẽ kê thuốc hạ cholesterol. Statin là loại thuốc được dùng phổ biến nhất để điều trị tăng cholesterol máu. Loại thuốc này ngăn gan tạo ra cholesterol và tăng lượng cholesterol bị loại bỏ khỏi máu.

Phòng ngừa tăng cholesterol máu

Không có cách nào có thể ngăn ngừa tăng cholesterol máu một cách tuyệt đối vì các yếu tố nguy cơ như tuổi tác và tiền sử gia đình nằm ngoài tầm kiểm soát. Tuy nhiên, có thể duy trì mức cholesterol khỏe mạnh và giảm nguy cơ tăng cholesterol máu bằng cách:

• Ăn uống lành mạnh, nhiều chất xơ và hạn chế đường, chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh
• Tập thể dục đều đặn
• Không hút thuốc
• Hạn chế rượu bia
• Xét nghiệm mỡ máu định kỳ

Tóm tắt bài viết

Tăng cholesterol máu hay cholesterol máu cao là tình trạng nồng độ cholesterol trong máu cao hơn bình thường. Có hai loại tăng cholesterol máu là tăng cholesterol máu có tính gia đình và tăng cholesterol máu mắc phải. Tăng cholesterol máu có tính gia đình là do đột biến gen gây nên trong khi tăng cholesterol máu mắc phải đa phần do yếu tố về lối sống. Tăng cholesterol máu mắc phải phổ biến hơn nhiều tăng cholesterol máu có tính gia đình.

Tăng cholesterol máu thường không có triệu chứng nhưng có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị. Nên xét nghiệm mỡ máu định kỳ để phát hiện sớm vấn đề này.

Duy trì lối sống lành mạnh có thể giúp phòng ngừa và điều trị tăng cholesterol máu. Nhưng nếu thay đổi lối sống không hiệu quả hoặc người bệnh có nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch thì cần pải dùng thuốc, ví dụ như statin.