Bong gân: Dấu hiệu, nguyên nhân và điều trị

Bong gân nhẹ có thể tự điều trị tại nhà bằng các biện pháp như nghỉ ngơi, chườm đá, mang băng thun và kê cao chân để giảm sưng. Các trường hợp bong gân nghiêm trọng có thể phải phẫu thuật để sửa các dây chằng bị rách.

Cần phân biệt rõ bong gân và căng cơ. Bong gân là tình trạng tổn thương ở dây chằng - các dải mô nối hai xương với nhau, trong khi căng cơ là chấn thương cơ hoặc gân - dải mô nối cơ với xương.

Dấu hiệu bong gân

Bong gân có nhiều dấu hiệu và triệu chứng khác nhau, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chấn thương:

• Đau đớn
• Sưng tấy
• Bầm tím
• Giảm khả năng cử động khớp
• Có tiếng "bốp" tại khớp vào thời điểm xảy ra chấn thương

Khi nào cần đi khám?

Bong gân nhẹ có thể được điều trị tại nhà. Tuy nhiên, chấn thương gây bong gân cũng có thể gây ra những vấn đề nghiêm trọng hơn, chẳng hạn như gãy xương. Nên đi khám nếu như:

• Không thể cử động hay chịu lực ở khớp bị chấn thương
• Đau ngay bên trên xương của khớp bị chấn thương
• Bị tê bì, mất cảm giác ở khu vực bị thương

Nguyên nhân gây bong gân

Bong gân xảy ra khi vận động quá sức hoặc bị rách dây chằng do khớp phải chịu áp lực quá lớn. Bong gân thường xảy ra tại các bộ phận như:

• Mắt cá chân: Bong gân mắt cá chân thường là do chạy bộ hoặc tập thể dục trên bề mặt không bằng phẳng, tiếp đất sai kỹ thuật khi nhảy xuống từ trên cao
• Đầu gối: Bong gân đầu gối thường xảy ra do xoay người khi chơi thể thao, chẳng hạn như bóng rổ hay trượt băng nghệ thuật
• Cổ tay: Bong gân cổ tay thường xảy ra do chống tay xuống đất khi ngã
• Ngón tay cái: Bong gân ngón tay cái thường là do chấn thương trong lúc trượt tuyết hoặc vung vợt quá mạnh khi chơi các môn thể thao dùng vợt, chẳng hạn như tennis, bóng bàn hay cầu lông

Ở trẻ em, các xương dài trong cơ thể có sụn tăng trưởng ở gần đầu xương. Các dây chằng xung quanh khớp thường chắc khỏe hơn sụn tăng trưởng nên trẻ nhỏ dễ bị gãy xương hơn là bong gân.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ

Các yếu tố góp phần làm tăng nguy cưo bong gân gồm có:

• Điều kiện tập luyện: Tập thể dục trên bề mặt trơn trượt hoặc không bằng phẳng sẽ dễ bị chấn thương hơn.
• Mỏi cơ: Khi được sử dụng liên tục trong thời gian dài và bị mỏi, các cơ sẽ không còn khả năng hỗ trợ tốt cho các khớp. Khi bị mệt do vận động nhiều, cơ thể cũng sẽ bị giảm khả năng chống lại các lực tác động có thể gây chấn thương khớp.
• Dụng cụ thể thao không đảm bảo: Đi giày không phù hợp, giày quá cũ, không vừa chân hoặc dụng cụ thể thao chất lượng kém có thể góp phần dẫn đến chấn thương và bong gân.

Phòng ngừa bong gân

Thường xuyên tập các bài tập giãn cơ và tăng cường sức mạnh của cơ để bổ trợ cho chế độ tập luyện chính hoặc các hoạt động thể thao là một cách để giảm thiểu nguy cơ bị bong gân. Ngoài ra nên cố gắng duy trì thân hình cân đối. Thừa cân hay béo phì có thể làm tăng nguy cơ chấn thương khi chơi thể thao. Đối với những người làm các công việc nặng nhọc, tập thể dục thường xuyên sẽ giúp tăng cường sức khỏe thể chất và ngăn ngừa chấn thương.

Có thể bảo vệ các khớp về lâu dài bằng cách tăng cường các cơ xung quanh khớp đã từng bị chấn thương. Mặc dù có thể sử dụng các loại băng hay đai bảo vệ khớp nhưng cơ vẫn là cấu trúc hỗ trợ khớp tốt nhất. Ngoài ra, hãy mang giày phù hợp, vừa chân và sử dụng dụng cụ thể thao đảm bảo chất lượng.

Phương pháp chẩn đoán bong gân

Trong quá trình khám lâm sàng, bác sĩ sẽ kiểm tra tình trạng sưng tấy và các điểm đau ở khu vực bị chấn thương. Vị trí và mức độ đau đớn sẽ giúp xác định mức độ và tính chất của tổn thương.

Thông thường sẽ phải chụp X-quang để loại trừ khả năng gãy xương hoặc các dạng chấn thương xương khác. Đôi khi còn cần chụp cộng hưởng từ (MRI) để xác định mức độ tổn thương do chấn thương gây ra.

Điều trị bong gân

Bong gần đa phần có thể điều trị tại nhà bằng biện pháp tự chăm sóc sau đây:

• Nghỉ ngơi: Tránh các hoạt động gây đau, sưng hoặc khó chịu nhưng vẫn nên duy trì vận động nhẹ nhàng, không cần thiết và cũng không nên dừng mọi hoạt động thể chất. Bất động chi quá lâu sẽ gây cứng cơ.
• Chườm đá: Chườm đá ngay lập tức sau khi xảy ra chấn thương. Có thể sử dụng túi nước đá hoặc ngâm khu vực bị bong gân trong nước đá từ 15 đến 20 phút và lặp lại sau mỗi 2 đến 3 tiếng, trừ lúc ngủ. Duy trì trong vài ngày liên tục sau chấn thương. Không đặt đá trực tiếp lên vùng bị bong gân để tránh làm tổn thương da.
• Quấn băng thun: Quấn băng thun quanh khu vực bị chấn thương cho đến khi hết sưng. Nhưng đừng quấn quá chặt để không gây cản trở sự lưu thông máu. Bắt đầu quấn từ phía đầu chi, sau đó quấn dần về phía tim. Nới lỏng băng thun nếu bị đau, tê hoặc sưng tấy.
• Nâng cao khu vực bị bong gân: Cố gắng giữ cho khu vực bị bong gân cao hơn tim, đặc biệt là khi nằm ngủ vào ban đêm để giảm sưng.

Nếu cần thiết có thể sử dụng các loại thuốc giảm đau không kê đơn như ibuprofen và acetaminophen.

Sau hai ngày có thể bắt đầu cử động lại khu vực bị bong gân một cách nhẹ nhàng. Khả năng chịu lực, sự linh hoạt và phạm vi chuyển động của khớp sẽ cải thiện dần. Quá trình hồi phục sau bong gân có thể mất vài ngày đến vài tháng.

Có thể cân nhắc tập vật lý trị liệu để tăng cường sự ổn định và sức mạnh của khớp hoặc chi bị thương. Đôi khi cần cố định chi bị bong gân bằng nẹp hoặc đai quấn. Nếu dây chằng bị rách thì có thể phải phẫu thuật sửa lại dây chằng.