Nguy cơ từ cholesterol bị oxy hóa và cách phòng ngừa

Bệnh tim và cholesterol

Bệnh tim là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Hoa Kỳ. Chất béo bão hòa thường được xem là nguyên nhân dẫn đến tăng cholesterol, từ đó gây ra bệnh tim. Tuy nhiên, chính cholesterol bị oxy hóa mới là yếu tố gây nguy hiểm thực sự cần phải chú ý tới.

Cholesterol là gì?

Cholesterol là một chất sáp tự nhiên tồn tại trong cơ thể và cần thiết cho hoạt động sống. Cholesterol ngoài được sản sinh trong cơ thể còn có thể được hấp thụ từ thực phẩm.

Khi cholesterol tích tụ quá nhiều trong máu, nó có thể hình thành mảng bám (plaque) giữa các lớp thành động mạch. Các mảng bám này làm hẹp lòng mạch, khiến tim phải làm việc nhiều hơn để duy trì tuần hoàn máu. Khi mảng bám bị vỡ ra, nó có thể gây hình thành cục máu đông:

• Nếu cục máu đông chặn động mạch dẫn lên não, tình trạng này sẽ gây đột quỵ.
• Nếu cục máu đông chặn động mạch nuôi tim, tình trạng này sẽ gây ra cơn đau tim.

Có hai loại cholesterol chính:

• Cholesterol “tốt” (HDL): lipoprotein tỷ trọng cao.
• Cholesterol “xấu” (LDL): lipoprotein tỷ trọng thấp.

LDL chứa chất béo và protein, góp phần tạo mảng bám trong động mạch. Khi tích tụ quá mức, động mạch sẽ mất tính đàn hồi, dẫn đến tình trạng xơ vữa động mạch.

Cholesterol bị oxy hóa là gì?

Loại cholesterol tích tụ gây hại trong thành động mạch chính là cholesterol đã bị oxy hóa. Quá trình oxy hóa làm tổn thương tế bào cholesterol.

Oxy hóa là một quá trình sinh lý bình thường nhưng khi có yếu tố kích thích khiến cholesterol bị oxy hóa sản sinh quá mức, điều này có thể gây hại.

Hệ miễn dịch có thể nhầm lẫn cholesterol bị oxy hóa với vi khuẩn, từ đó gây ra phản ứng viêm trong thành động mạch. Tình trạng viêm này làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch và bệnh tim mạch.

Các yếu tố làm tăng cholesterol bị oxy hóa

Có 3 nguyên nhân chính dẫn đến sự tích tụ cholesterol bị oxy hóa trong máu:

• Ăn thực phẩm chiên rán công nghiệp, như gà rán, khoai tây chiên.
• Tiêu thụ quá nhiều acid béo không bão hòa đa (có trong dầu thực vật).
• Hút thuốc lá.

Dầu hydro hóa một phần, hay chất béo chuyển hóa, là một trong những loại chất béo gây hại nhất. Các loại dầu thực vật chứa chất béo chuyển hóa được sản xuất bằng cách thêm phân tử hydro, khiến chất béo khó phân hủy và dễ gây hại hơn.

Ngoài ra, nhiều thực phẩm chế biến sẵn cũng là nguồn cung cấp cholesterol bị oxy hóa, chẳng hạn như:

• Margarine (bơ thực vật)
• Đồ ăn nhanh
• Thực phẩm chiên rán
• Bánh kẹo, đồ nướng sản xuất công nghiệp

Những loại thực phẩm này gây viêm trong cơ thể do làm tổn thương màng tế bào và khiến hạt LDL bị oxy hóa lan rộng hơn.

Phòng ngừa cholesterol bị oxy hóa

Bạn hoàn toàn có thể chủ động ngăn ngừa tổn thương do LDL bị oxy hóa gây ra bằng cách thay đổi lối sống và áp dụng chế độ ăn uống hợp lý.

Các biện pháp phòng ngừa hiệu quả

• Ưu tiên chất béo lành mạnh, đặc biệt là chất béo không bão hòa đơn (như trong dầu ô liu, bơ, các loại hạt) vì chúng có tác dụng kháng viêm.
• Hạn chế chất béo bão hòa – không cần kiêng hoàn toàn, nhưng chỉ nên dùng ở mức vừa phải.
• Bổ sung nhiều rau củ và trái cây tươi trong chế độ ăn hằng ngày.
• Đọc kỹ nhãn dinh dưỡng, tránh các thực phẩm có chứa dầu hydro hóa hoặc hydro hóa một phần (chất béo chuyển hóa).

Bác sĩ có thể kê đơn thuốc nếu cần thiết nhưng chế độ ăn uống lành mạnh kết hợp với các loại thực phẩm bổ sung từ thiên nhiên thường là biện pháp phòng ngừa hiệu quả và an toàn nhất.

Lưu ý: Trước khi sử dụng bất kỳ thực phẩm chức năng nào, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ. Một số loại có thể tương tác với thuốc đang dùng và gây hại thay vì có lợi.

Xét nghiệm và theo dõi

Nếu bạn bị tăng cholesterol hoặc huyết áp cao, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm để đánh giá nồng độ LDL bị oxy hóa trong cơ thể. Lưu ý:

• Xét nghiệm mỡ máu thông thường (lipid profile) chỉ cho biết tổng lượng cholesterol, không phát hiện được cholesterol bị oxy hóa.
• Chụp CT tính điểm vôi hóa động mạch vành (Coronary Artery Calcium Score) là phương pháp giúp phát hiện các mảng bám cholesterol tiềm ẩn trong lòng mạch.

Chủ động phòng bệnh

Xơ vữa động mạch là một tình trạng nghiêm trọng nhưng thường không có triệu chứng rõ ràng. Do đó, việc khám sức khỏe định kỳ rất quan trọng, đặc biệt là khi bạn có các yếu tố nguy cơ như:

• Huyết áp cao
• Cholesterol cao
• Hút thuốc
• Tiền sử gia đình mắc bệnh tim

Bác sĩ sẽ theo dõi và điều trị sớm nếu có dấu hiệu LDL bị oxy hóa tăng cao, từ đó giảm nguy cơ gặp phải các biến chứng tim mạch.

Hiện nay, các nghiên cứu về LDL bị oxy hóa và phương pháp điều trị tối ưu vẫn đang tiếp tục được thực hiện. Tuy nhiên, chế độ ăn uống và lối sống lành mạnh vẫn được xem là cách tốt nhất, vì vậy hãy trao đổi với bác sĩ để có kế hoạch chăm sóc sức khỏe phù hợp.