Thuyên tắc cholesterol: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Thuyên tắc cholesterol, còn gọi là xơ vữa động mạch (atheroembolism) hay hội chứng thuyên tắc cholesterol (cholesterol embolization syndrome), là tình trạng một tinh thể cholesterol bong ra từ mảng xơ vữa trong động mạch. Tinh thể này sau đó di chuyển theo dòng máu và làm tắc nghẽn dòng chảy trong các mạch máu nhỏ.

Triệu chứng của thuyên tắc cholesterol sẽ phụ thuộc vào vị trí mạch máu bị tắc. Nếu các cơ quan quan trọng bị ảnh hưởng, bệnh có thể gây ra triệu chứng nghiêm trọng hoặc thậm chí tử vong.

Bài viết này sẽ cung cấp thông tin về nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp điều trị thuyên tắc cholesterol.

Thuyên tắc cholesterol

Khi mảng xơ vữa tích tụ trong thành động mạch, nguy cơ mắc các bệnh tim mạch như nhồi máu cơ tim, đột quỵ hoặc thuyên tắc cholesterol sẽ tăng lên.

Thuyên tắc cholesterol xảy ra khi các tinh thể chứa cholesterol và các phân tử khác — như tiểu cầu và protein — bong ra khỏi lớp lót trong của động mạch lớn. Tình trạng này thường gặp ở động mạch chủ, động mạch lớn nhất trong cơ thể, dẫn máu từ tim đi nuôi toàn thân.

Khi các tinh thể cholesterol di chuyển đến các mạch máu nhỏ hơn, chúng có thể gây tắc nghẽn và dẫn đến viêm.

Tình trạng tắc nghẽn và viêm này sẽ gây tổn thương cho các cơ quan hoặc mô được nuôi dưỡng bởi mạch máu bị ảnh hưởng. Các cơ quan thường bị ảnh hưởng nhất bao gồm:

• Thận
• Da
• Hệ tiêu hóa
• Não

Triệu chứng của thuyên tắc cholesterol

Thuyên tắc cholesterol thường gây ra các triệu chứng như:

• Sốt
• Mệt mỏi
• Sụt cân
• Đau cơ
• Chán ăn

Ngoài các triệu chứng trên, bệnh nhân còn có thể xuất hiện triệu chứng tại cơ quan bị ảnh hưởng. Các triệu chứng này thường tiến triển nặng dần theo thời gian khi tình trạng tắc nghẽn trở nên nghiêm trọng hơn.

Tỷ lệ các cơ quan thường bị ảnh hưởng:

• Thận: 31,5%
• Da: 15,5%
• Hệ tiêu hóa: 13,4%

Các triệu chứng có thể bao gồm:

• Triệu chứng của suy thận
• Ngón chân chuyển màu xanh hoặc tím
• Loét da
• Hoại tử
• Đau bàn chân hoặc ngón chân
• Đổi màu da
• Xuất hiện các đốm quanh móng tay
• Đột ngột mất thị lực
• Đau đầu
• Rối loạn ý thức, lú lẫn
• Đột quỵ
• Đau bụng hoặc đau lưng
• Xuất huyết hoặc đau vùng tiêu hóa
• Tiêu chảy

Một số triệu chứng, đặc biệt là trên da, có thể xuất hiện muộn — thậm chí sau hơn một tháng kể từ khi bắt đầu bị tắc mạch.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Triệu chứng của thuyên tắc cholesterol dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác, khiến việc chẩn đoán trở nên khó khăn. Tuy nhiên, bạn nên tìm kiếm sự chăm sóc y tế khẩn cấp nếu bản thân hoặc người xung quanh có các dấu hiệu sau:

• Khó thở không rõ nguyên nhân
• Co giật
• Hôn mê
• Đau hoặc tức ngực
• Lú lẫn
• Hoặc bất kỳ triệu chứng nào nghiêm trọng, bất thường hoặc tiến triển nhanh

Chẩn đoán thuyên tắc cholesterol như thế nào?

Bác sĩ thường chẩn đoán thuyên tắc cholesterol dựa trên tiền sử bệnh và các triệu chứng lâm sàng. Hầu hết người mắc tình trạng này đều có mảng xơ vữa tích tụ trong lòng mạch máu, một số trường hợp vừa trải qua can thiệp tim mạch.

Nếu cần thêm thông tin để xác nhận chẩn đoán, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm bổ sung.

Phương pháp chẩn đoán chính xác nhất là sinh thiết mô tại vùng bị ảnh hưởng. Trong thủ thuật này, bác sĩ sẽ lấy một mẫu mô nhỏ để phân tích dưới kính hiển vi. Tùy vào vị trí tắc mạch, mẫu sinh thiết có thể được lấy từ:

• Da
• Mô cơ
• Thận
• Dạ dày
• Đại tràng
• Tủy xương

Ngoài ra, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm nước tiểu hoặc bảng chuyển hóa toàn diện (CMP) để loại trừ các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự.

Một số chỉ dấu viêm thường tăng cao trong hội chứng thuyên tắc cholesterol cũng có thể được kiểm tra, bao gồm:

• Lactate
• CRP (C-reactive protein)
• Tốc độ lắng hồng cầu (ESR)
• Lactate dehydrogenase (LDH)

Xét nghiệm công thức máu toàn phần cũng có thể phát hiện thiếu máu, tăng bạch cầu và giảm tiểu cầu.

Nguyên nhân gây thuyên tắc cholesterol

Những người mắc xơ vữa động mạch có nguy cơ cao nhất bị thuyên tắc cholesterol. Xơ vữa động mạch là tình trạng lòng mạch bị hẹp do tích tụ mảng xơ vữa.

Mức độ nặng của xơ vữa động mạch có ảnh hưởng trực tiếp đến nguy cơ hình thành thuyên tắc cholesterol.

Khoảng 80% trường hợp xảy ra sau khi bệnh nhân trải qua một thủ thuật can thiệp nội mạch — tức là có dụng cụ y tế được đưa vào trong lòng mạch máu. Một số ví dụ về thủ thuật này bao gồm:

• Thay van tim
• Đặt stent
• Cắt bỏ nội mạc động mạch cảnh
• Đặt ống thông tim (dùng trong chụp mạch, nong mạch hoặc các thủ thuật khác)

Các yếu tố nguy cơ khác gây thuyên tắc cholesterol bao gồm:

• Giới tính nam
• Tuổi cao
• Tăng huyết áp
• Tăng cholesterol máu
• Đái tháo đường
• Bệnh mạch máu ngoại biên
• Suy thận
• Phình động mạch chủ bụng
• Viêm toàn thân
• Từng được điều trị tiêu sợi huyết (làm tan cục máu đông)
• Đang sử dụng thuốc chống đông máu
• Hút thuốc lá

Các phương pháp điều trị hiện nay

Hiện chưa có phương pháp đặc hiệu nào để điều trị thuyên tắc cholesterol. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào kiểm soát triệu chứng, giảm nồng độ cholesterol và phòng ngừa các bệnh tim mạch về sau.

Nếu bạn từng bị thuyên tắc cholesterol, bác sĩ có thể khuyến nghị thay đổi lối sống để giảm nguy cơ tái phát các biến cố tim mạch. Các thói quen có lợi được khuyến nghị là:

• Bỏ thuốc lá (nếu đang hút)
• Tập thể dục đều đặn
• Giảm cân nếu thừa cân
• Giảm căng thẳng
• Ăn uống cân đối, hợp lý

Dưới đây là các liệu pháp bổ sung mà bác sĩ có thể chỉ định.

Thuốc

Một số nghiên cứu cho thấy statin có thể giúp cải thiện tiên lượng ở những người có biểu hiện tổn thương da hoặc thận. Statin có tác dụng giảm viêm, hạ cholesterol LDL (cholesterol "xấu") và giúp ổn định mảng xơ vữa trong lòng mạch.

Ngoài ra, bác sĩ có thể kê thêm thuốc chống viêm để làm giảm phản ứng viêm do tắc mạch gây ra. Một vài báo cáo ca bệnh ghi nhận hiệu quả từ corticosteroid hoặc cyclophosphamide, tuy nhiên vẫn cần thêm nghiên cứu để xác định cách sử dụng tối ưu các loại thuốc này.

Một số loại thuốc khác có thể được sử dụng bao gồm:

• Aspirin
• Thuốc chống kết tập tiểu cầu
• Thuốc giãn mạch
• Thuốc cầm máu

Liệu pháp thay thế chức năng thận

Gần 50% người mắc thuyên tắc cholesterol cần đến liệu pháp thay thế chức năng thận — một phương pháp lọc máu khi thận không còn hoạt động hiệu quả.

Các phương pháp thay thế chức năng thận bao gồm:

• Thẩm tách máu (lọc máu nhân tạo)
• Lọc máu bằng màng bán thấm (hemofiltration)
• Lọc máu kết hợp (hemodiafiltration)
• Ghép thận

Phẫu thuật và can thiệp

Một số trường hợp có thể được chỉ định phẫu thuật bắc cầu động mạch hoặc loại bỏ mảng xơ vữa (endarterectomy). Tuy nhiên, đôi khi bác sĩ có thể gặp phải khó khăn trong việc xác định chính xác vị trí tắc nghẽn.

Can thiệp nong mạch và đặt stent cũng được áp dụng để xử lý các mạch máu lớn bị tắc. Phương pháp này sử dụng bóng nong hoặc lưới kim loại để giữ cho mạch máu mở rộng.

Tuy nhiên, phẫu thuật luôn tiềm ẩn nguy cơ xuất hiện tắc mạch mới và biến chứng khác, do đó thường chỉ được áp dụng trong các tình huống đe dọa tính mạng.

Tiên lượng đối với người bị thuyên tắc cholesterol

Nhìn chung, tiên lượng đối với người từng bị thuyên tắc cholesterol là không khả quan. Những bệnh nhân này thường đã bị xơ vữa động mạch tiến triển và có nhiều yếu tố nguy cơ gây ra các bệnh tim mạch nghiêm trọng khác.

Tiên lượng cụ thể sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh lý nền, những yếu tố nguy cơ đang có cũng như kích thước vùng tắc nghẽn.

Các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ tử vong có thể lên tới 63–81%, tùy theo cách tính toán.

Ngay cả khi sống sót, nhiều người vẫn phải đối mặt với các di chứng lâu dài nghiêm trọng như:

• Cắt cụt chi
• Phụ thuộc vào các phương pháp thay thế chức năng thận lâu dài
• Cắt bỏ một phần ruột
• Lọc máu mãn tính

Nếu bạn có cholesterol cao kèm theo bất kỳ triệu chứng nào tiến triển xấu đi, hãy trao đổi sớm với bác sĩ để phòng ngừa tắc mạch hoặc các biến chứng nguy hiểm khác.