Bệnh Crohn: Triệu chứng và phương pháp điều trị

Tình trạng viêm do bệnh Crohn có thể xảy ra ở các khu vực khác nhau trong đường tiêu hóa và thường lan vào các lớp sâu bên trong của ruột.

Bệnh Crohn khiến cho người bệnh đau đớn và suy nhược, đôi khi còn có thể dẫn đến các biến chứng đe dọa tính mạng.

Mặc dù hiện chưa có phương pháp chữa khỏi bệnh Crohn nhưng các phương pháp điều trị có thể làm giảm đáng kể các triệu chứng bệnh, kéo dài giai đoạn bệnh thuyên giảm và chữa lành những khu vực bị tổn thương.

Triệu chứng của bệnh Crohn

Khi bị bệnh Crohn, tình trạng viêm có thể xảy ra ở bất kỳ phần nào của ruột non hoặc ruột già, ảnh hưởng đến cả một đoạn ruột dài hoặc xảy ra ở từng đoạn ngắn. Ở một số người, bệnh chỉ giới hạn ở ruột già hay đại tràng.

Các triệu chứng của bệnh Crohn ở mỗi người có mức độ nặng nhẹ khác nhau, thường tiến triển dần dần qua nhiều năm nhưng đôi khi khởi phát đột ngột, không hề có dấu hiệu cảnh báo trước. Người bệnh có thể có những khoảng thời gian mà các triệu chứng bệnh biến mất (giai đoạn thuyên giảm).

Ở giai đoạn bệnh bùng phát, các triệu chứng thường gặp gồm có:

• Tiêu chảy
• Sốt
• Mệt mỏi
• Đau bụng
• Đi ngoài ra máu
• Loét miệng
• Mất cảm giác thèm ăn và sụt cân
• Đau đớn, chảy dịch gần hoặc xung quanh hậu môn do viêm từ lỗ rò

Ngoài ra, những người bị bệnh Crohn nặng còn có thể gặp phải các triệu chứng khác như:

• Viêm da, mắt và khớp
• Viêm gan hoặc viêm đường mật
• Sỏi thận
• Thiếu sắt (thiếu máu)
• Chậm tăng trưởng ở trẻ em

Khi nào cần đi khám?

Cần đi khám ngay khi nhận thấy những thay đổi trong thói quen đại tiện kể trên hoặc có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, chẳng hạn như:

• Đau bụng dai dẳng
• Buồn nôn và nôn mửa
• Tiêu chảy liên tục, đã dùng thuốc mà không đỡ
• Sốt không rõ nguyên nhân kéo dài quá 2 ngày
• Sụt cân không chủ đích

Nguyên nhân gây bệnh Crohn

Nguyên nhân chính xác gây bệnh Crohn vẫn chưa được xác định rõ. Trước đây, chế độ ăn uống và căng thẳng hay stress được cho là nguyên nhân dẫn đến bệnh này nhưng các nghiên cứu đã chứng minh rằng những yếu tố này có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng chứ không trực tiếp gây ra bệnh Crohn. Một số yếu tố, chẳng hạn như di truyền và vấn đề ở hệ miễn dịch có thể góp phần gây ra căn bệnh này.

• Hệ miễn dịch: Sự xâm nhập của vi-rút hoặc vi khuẩn có thể là nguyên nhân có thể gây ra bệnh Crohn. Trong quá trình chống lại những vi sinh vật này, đáp ứng miễn dịch bất thường có thể khiến hệ miễn dịch tấn công chính các tế bào trong đường tiêu hóa và dẫn đến viêm.
• Di truyền: Bệnh Crohn xảy ra phổ biến hơn ở những người có tiền sử gia đình mắc bệnh. Vì vậy, gen di truyền có thể là yếu tố làm tăng nguy cơ bị bệnh Crohn

Các yếu tố nguy cơ gây bệnh Crohn

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh Crohn:

• Tuổi tác: Bệnh Crohn có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng thường khởi phát khi còn trẻ. Hầu hết các trường hợp bệnh Crohn đều được chẩn đoán trước tuổi 30.
• Chủng tộc: Mặc dù bệnh Crohn có thể xảy ra ở bất kỳ nhóm chủng tộc nào nhưng người da trắng có nguy cơ mắc bệnh cao nhất.
• Tiền sử gia đình: Nguy cơ mắc bệnh Crohn sẽ tăng cao nếu như có người thân ruột thịt trong gia đình, chẳng hạn như cha mẹ, anh chị em hoặc con cái cũng mắc bệnh này.
• Hút thuốc lá: Hút thuốc lá là một trong các yếu tố nguy cơ có thể ngăn ngừa được của bệnh Crohn. Khi đã mắc bệnh, việc tiếp tục hút thuốc sẽ làm cho tình trạng bệnh ngày càng nặng hơn và khả năng phải phẫu thuật cũng cao hơn. Hút thuốc còn làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh khác.
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAID), ví dụ như ibuprofen, naproxen natri, diclofenac natri... Mặc dù nhóm thuốc này không gây ra bệnh Crohn nhưng có thể dẫn đến viêm ruột và làm cho bệnh Crohn trở nên trầm trọng hơn.

Biến chứng của bệnh Crohn

Bệnh Crohn có thể dẫn đến các biến chứng như:

• Tắc ruột: Khi bị bệnh Crohn, thành ruột sẽ bị viêm và theo thời gian, các phần bị viêm sẽ hình thành sẹo và dần hẹp lại. Điều này có thể dẫn đến tắc nghẽn và cần phải phẫu thuật để cắt bỏ đoạn ruột bị tắc.
• Loét: Tình trạng viêm mạn tính có thể dẫn đến hình thành vết loét bên trong đường tiêu hóa, bao gồm cả miệng và hậu môn cũng như là ở vùng sinh dục (đáy chậu).
• Lỗ rò: Đôi khi vết loét có thể ăn xuyên qua thành ruột và tạo thành lỗ rò. Lỗ rò là những lỗ thông hình thành bất thường giữa các bộ phận trong cơ thể, có thể hình thành ở giữa ruột và da hoặc giữa ruột và một cơ quan khác. Lỗ rò gần hoặc xung quanh khu vực hậu môn là loại phổ biến nhất. Khi có lỗ rò trong ổ bụng, thức ăn có thể lọt qua đó và không đi qua các đoạn ruột quan trọng, điều này gây ảnh hưởng đến sự hấp thụ chất dinh đưỡng. Lỗ rò có thể hình thành giữa các vòng ruột, trong bàng quang, âm đạo hoặc thậm chí là qua da, khiến các chất trong ruột rò rỉ lên da. Trong một số trường hợp, lỗ rò có thể bị nhiễm trùng và tạo thành ổ áp-xe, gây nguy hiểm đến tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.
• Nứt hậu môn: Bệnh Crohn có thể gây ra các vết rách nhỏ ở niêm mạc hậu môn hoặc ở vùng da xung quanh hậu môn và những vết rách này có thể bị nhiễm trùng, gây đau đớn khi đại tiện và có thể tạo ra lỗ rò quanh hậu môn.
• Thiếu hụt dinh dưỡng: Tiêu chảy, đau bụng và mất cảm giác thèm ăn do bệnh Crohn sẽ khiến cho người bệnh không muốn ăn uống hoặc ruột không thể hấp thụ đủ chất dinh dưỡng để nuôi cơ thể. Ngoài ra, bệnh Crohn còn có thể gây thiếu máu do thiếu sắt hoặc thiếu hụt vitamin B12.
• Ung thư đại tràng: Bệnh Crohn ảnh hưởng đến đại tràng có thể làm tăng nguy cơ ung thư đại tràng. Do đó, những người mắc bệnh này sẽ cần tầm soát ung thư thường xuyên hơn.
• Các vấn đề sức khỏe khác: Bệnh Crohn có thể gây ra vấn đề ở nhiều bộ phận khác nhau của cơ thể, ví dụ như thiếu máu, bệnh về da, loãng xương, viêm khớp, bệnh túi mật hoặc bệnh gan.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc điều trị bệnh Crohn có cơ chế là ngăn chặn các chức năng của hệ miễn dịch và làm tăng nhẹ nguy cơ mắc các bệnh ung thư như ung thư hạch (u lympho) và ung thư da. Các loại thuốc này còn làm tăng nguy cơ nhiễm trùng. Corticoid (corticosteroid) có thể dẫn đến loãng xương, xương dễ gãy, đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp, tiểu đường, cao huyết áp…
• Hình thành cục máu đông: Bệnh Crohn làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông trong tĩnh mạch và động mạch.

Phương pháp chẩn đoán bệnh Crohn

Bác sĩ thường sẽ chẩn đoán bệnh Crohn sau khi loại trừ các bệnh lý, vấn đề khác có thể là nguyên nhân gây ra các triệu chứng. Hiện chưa có phương pháp xét nghiệm đơn lẻ nào có thể chẩn đoán được bệnh Crohn. Bác sĩ sẽ dựa trên kết quả của các biện pháp dưới đây để xác nhận chẩn đoán:

Xét nghiệm

• Xét nghiệm máu: để kiểm tra tình trạng thiếu máu (không có đủ số lượng hồng cầu để vận chuyển oxy đến các mô trong cơ thể) hoặc để phát hiện các dấu hiệu nhiễm trùng.
• Xét nghiệm phân: phát hiện phân lẫn máu hoặc vi sinh vật, chẳng hạn như ký sinh trùng.

Chẩn đoán hình ảnh

• Nội soi đại tràng: cho phép bác sĩ quan sát toàn bộ ruột già và phần cuối của hồi tràng bằng cách đưa ống nội soi vào qua đường hậu môn. Trong quá trình nội soi, bác sĩ có thể lấy mẫu mô (sinh thiết) và đem đi phân tích để đưa ra chẩn đoán. Sự hiện diện của các cụm tế bào viêm được gọi là u hạt là dấu hiệu chỉ ra bệnh Crohn.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT): đây là một kỹ thuật chụp X-quang đặc biệt, cung cấp thông tin chi tiết hơn so với chụp X-quang truyền thống. Hình ảnh chụp cắt lớp vi tính cho phép đánh giá toàn bộ ruột cũng như là mô bên ngoài ruột. Chụp CT ruột non là một phương pháp chụp CT đặc biệt cung cấp hình ảnh chi tiết hơn của ruột non. Phương pháp này có thể thay thế cho phương pháp chụp X-quang có cản quang.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Máy chụp cộng hưởng từ sử dụng từ trường và sóng vô tuyến để tạo ra hình ảnh chi tiết của các cơ quan và mô trong cơ thể. MRI đặc biệt có ích cho vệc phát hiện lỗ rò xung quanh vùng hậu môn (MRI vùng chậu) hoặc ruột non (chụp MRI ruột non).
• Nội soi viên nang: Người bệnh nuốt một viên nang có chứa camera rất nhỏ bên trong. Khi đi qua đường tiêu hóa, camera chụp ảnh bề mặt ruột non và truyền đến một thiết bị được đeo ở bên ngoài. Sau đó, hình ảnh được đưa vào máy tính, hiển thị trên màn hình và giúp kiểm tra các dấu hiệu của bệnh Crohn. Sau đó, viên nang sẽ bị đào thải khỏi cơ thể sau 1 - 3 ngày. Có thể vẫn cần nội soi kết hợp với sinh thiết để xác nhận chẩn đoán bệnh Crohn. Phương pháp nội soi viên nang không phù hợp với những trường hợp bị tắc ruột.

• Nội soi ruột non bằng bóng: Trong phương pháp này, ống soi được sử dụng kết hợp với một thiết bị gọi là ống overtube, giúp bác sĩ có thể quan sát được vị trí sâu hơn bên trong ruột non mà ống nội soi bình thường không tiếp cận được. Nội soi ruột non bằng bóng thường được thực hiện khi phương pháp nội soi viên nang cho thấy dấu hiệu bất thường nhưng chưa đủ để đưa ra chẩn đoán.

Điều trị bệnh Crohn

Hiện chưa có cách chữa khỏi bệnh Crohn. Một mục tiêu của các phương pháp điều trị là giảm tình trạng viêm và các triệu chứng. Điều này sẽ làm giảm nguy cơ xảy ra biến chứng và cải thiện tiên lượng về lâu dài. Việc điều trị đúng cách còn giúp kéo dài giai đoạn thuyên giảm của bệnh, có nghĩa là người bệnh sẽ không gặp phải các triệu chứng trong một thời gian dài.

Dưới đây là các phương pháp để điều trị bệnh Crohn.

Thuốc chống viêm

Sử dụng thuốc chống viêm thường là bước đầu tiên trong quá trình điều trị bệnh viêm ruột. Các loại thuốc thường được sử dụng gồm có:

• Corticoid: Các loại corticoid như prednisone và budesonide có tác dụng giúp giảm viêm trong cơ thể nhưng không phải ai mắc bệnh Crohn cũng phù hợp với nhóm thuốc này. Bác sĩ thường chỉ kê corticoid khi không đáp ứng với các loại thuốc khác. Corticoid có thể được sử dụng để cải thiện các triệu chứng ngắn hạn (từ 3 đến 4 tháng) và giúp bệnh thuyên giảm. Thuốc này cũng có thể được sử dụng kết hợp với thuốc ức chế miễn dịch.

• 5-aminosalicylat, ví dụ như sulfasalazine, có chứa sulfa và mesalamine. 5-aminosalicylat đường uống trước đây được sử dụng rất phổ biến nhưng hiện nay không còn được dùng nhiều do chỉ đem lại hiệu quả ở mức thấp.

Thuốc ức chế miễn dịch

Loại thuốc này cũng có công dụng làm giảm viêm nhưng với cơ chế nhắm vào hệ miễn dịch, nơi sản sinh ra các chất gây viêm. Đôi khi cần sử dụng kết hợp nhiều loại thuốc ức chế miễn dịch để có hiệu quả điều trị cao hơn.

Một số thuốc ức chế miễn dịch được sử dụng để điều trị bệnh Crohn gồm có:

• Azathioprine và mercaptopurine: Đây là những thuốc ức chế miễn dịch được sử dụng phổ biến nhất để điều trị bệnh viêm ruột. Trong quá trình dùng thuốc, người bệnh cần được theo dõi sát sao và xét nghiệm máu thường xuyên để phát hiện các tác dụng phụ, chẳng hạn như giảm khả năng chống nhiễm trùng và viêm gan. Những thuốc này còn đi kèm một số tác dụng phụ khác như buồn nôn và nôn.
• Methotrexate: đôi khi được sử dụng cho những người bị bệnh Crohn không đáp ứng tốt với các loại thuốc khác. Người dùng thuốc này cũng cần được theo dõi chặt chẽ để phát hiện các tác dụng phụ.

Thuốc sinh học

Phương pháp điều trị này nhắm vào các protein do hệ miễn dịch tạo ra. Các loại thuốc sinh học được sử dụng để điều trị bệnh Crohn gồm có:

• Natalizumab và vedolizumab: cơ chế hoạt động là ngăn chặn một số phân tử tế bào miễn dịch (integrin) liên kết với các tế bào khác trong niêm mạc ruột. Vì natalizumab có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh não chất trắng đa ổ tiến triển - một bệnh não hiếm gặp nhưng nguy hiểm, thường dẫn đến tử vong hoặc tàn tật nghiêm trọng – nên phải hết sức thận trọng khi sử dụng. Vedolizumab gần đây đã được phê duyệt đưa vào sử dụng để điều trị bệnh Crohn. Thuốc này có cơ chế hoạt động giống như natalizumab nhưng không làm tăng nguy cơ mắc bệnh về não.
• Infliximab, adalimumab và certolizumab pegol: các loại thuốc này có tác dụng trung hòa một loại protein của hệ miễn dịch, được gọi là yếu tố hoại tử khối u (tumor necrosis factor - TNF).

• Ustekinumab: thuốc này gần đây đã được phê chuẩn để điều trị bệnh Crohn, có cơ chế là can thiệp vào hoạt động của interleukin - một loại protein tham gia vào phản ứng viêm trong cơ thể.

Thuốc kháng sinh

Thuốc kháng sinh có thể làm giảm lượng dịch tiết ra từ lỗ rò và ổ áp-xe, đôi khi còn giúp chữa lành những tổn thương này ở người mắc bệnh Crohn. Một số nghiên cứu cho thấy rằng thuốc kháng sinh giúp giảm số lượng vi khuẩn có hại trong đường ruột. Những vi khuẩn này kích thích hệ miễn dịch và gây viêm. Một số loại thuốc kháng sinh thường được sử dụng gồm có ciprofloxacin và metronidazole.

Các loại thuốc khác

Ngoài kiểm soát tình trạng viêm, một số loại thuốc còn có tác dụng làm giảm các triệu chứng bệnh Crohn nhưng cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng bất kỳ loại thuốc không kê đơn nào. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh mà bác sĩ có thể kê các loại thuốc sau:

• Thuốc trị tiêu chảy: Các loại thực phẩm chức năng bổ sung chất xơ, chẳng hạn như bột psyllium hoặc methylcellulose có thể giúp giảm tiêu chảy mức độ từ nhẹ đến vừa. Các trường hợp tiêu chảy nặng có thể cần dùng loperamide.
• Thuốc giảm đau: Có thể uống acetaminophen để giảm các cơn đau nhẹ nhưng không được dùng các loại thuốc chống viêm không steroid (NSAID) như ibuprofen hay naproxen sodium vì nhóm thuốc này có thể làm cho các triệu chứng bệnh trở nên nặng hơn.
• Bổ sung vitamin và các chất khác: Bệnh Crohn có thể gây thiếu hụt chất dinh dưỡng nên người bệnh có thể cần uống bổ sung vitamin và các chất khác.

Liệu pháp dinh dưỡng

Nhiều trường hợp mắc bệnh Crohn cần cung cấp dinh dưỡng qua đường uống, ống thông dạ dày (sonde dạ dày) hoặc đường truyền tĩnh mạch. Các biện pháp này giúp cải thiện dinh dưỡng tổng thể và giúp ruột được nghỉ ngơi, giảm tình trạng viêm và rút ngắn thời gian phục hồi.

Bác sĩ có thể chỉ định liệu pháp dinh dưỡng ngắn hạn và kết hợp với các loại thuốc, chẳng hạn như thuốc ức chế miễn dịch. Phương pháp đặt sonde dạ dày và truyền dịch tĩnh mạch thường được sử dụng để cải thiện sức khỏe cho người bệnh trước khi phẫu thuật hoặc sử dụng khi các loại thuốc khác không kiểm soát được triệu chứng.

Người bệnh cũng có thể cần thực hiện chế độ ăn ít chất xơ để giảm nguy cơ tắc nghẽn nếu bị ruột bị thu hẹp. Chế độ ăn ít chất xơ có tác dụng giảm kích thước và lượng chất thải tiêu hóa.

Phẫu thuật

Nếu đã thay đổi chế độ ăn uống và lối sống, dùng thuốc hoặc các phương pháp điều trị khác mà các triệu chứng bệnh vẫn không thuyên giảm thì bác sĩ có thể sẽ chỉ định phẫu thuật. Gần một nửa số người mắc bệnh Crohn phải phẫu thuật ít nhất một lần. Tuy nhiên, dù có phẫu thuật thì cũng không thể chữa khỏi bệnh Crohn.

Trong quá trình phẫu thuật, bác sĩ sẽ cắt bỏ đi phần bị hỏng của đường tiêu hóa và sau đó nối các phần khỏe mạnh lại với nhau, đồng thời đóng lỗ rò và dẫn lưu áp-xe nếu có.

Kết quả có được sau ca phẫu thuật thường chỉ là tạm thời. Bệnh Crohn đa phần sẽ tái phát sau một thời gian, thường là ở quanh vị trí mà các phần của đường tiêu hóa được nối với nhau. Người bệnh cần được theo dõi và dùng thuốc sau phẫu thuật để giảm thiểu nguy cơ bệnh tái phát.

Điều chỉnh chế độ ăn uống và lối sống để kiểm soát bệnh Crohn

Những thay đổi trong chế độ ăn uống và lối sống có thể giúp kiểm soát các triệu chứng bệnh Crohn và kéo dài thời gian bệnh thuyên giảm.

Chế độ ăn uống

Chưa có bằng chứng nào chứng minh chế độ ăn uống là nguyên nhân trực tiếp gây ra bệnh viêm ruột nhưng một số loại thực phẩm và đồ uống có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng, đặc biệt là trong giai đoạn bệnh bùng phát.

Hãy theo dõi bữa ăn hàng ngày và những biểu hiện của cơ thể. Nếu nghi ngờ một loại thực phẩm nào đó kích hoạt các triệu chứng bệnh thì hãy thứ loại bỏ ra khỏi chế độ ăn.

Dưới đây là một số lưu ý về chế độ ăn uống để kiểm soát tình trạng bệnh Crohn:

• Hạn chế các sản phẩm từ sữa: Ở nhiều người bị bệnh viêm ruột, các vấn đề như tiêu chảy, đau bụng và đầy hơi cải thiện sau khi hạn chế hoặc kiêng hoàn toàn các sản phẩm từ sữa. Nguyên nhân gây nên những triệu chứng này có thể là do chứng không dung nạp lactose, tức là cơ thể không thể tiêu hóa đường trong sữa (lactose). Uống bổ sung một số loại enzyme, ví dụ như lactase cũng có thể khắc phục vấn đề này.
• Ăn nhiều bữa nhỏ: Ăn từ 5 - 6 bữa nhỏ mỗi ngày thay vì 2 hoặc 3 bữa lớn có thể giúp giảm bớt các triệu chứng viêm loét đại tràng.
• Uống nhiều nước: Hãy cố gắng nạp nhiều chất lỏng vào cơ thể hàng ngày, tốt nhất là nước lọc. Tránh xa rượu và đồ uống có chứa caffeine vì những đồ uống này sẽ kích thích đường ruột và khiến cho tình trạng tiêu chảy thêm nặng hơn. Hạn chế đồ uống có ga để tránh bị đầy hơi, chướng bụng.
• Cân nhắc uống vitamin tổng hợp: Vì bệnh Crohn có thể gây cản trở khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng và các triệu chứng khiến người bệnh không muốn ăn uống nên có thể cần uống bổ sung các loại vitamin tổng hợp và khoáng chất. Tuy nhiên, cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng bất kỳ loại vitamin hoặc viên uống bổ sung nào.

Bỏ thuốc lá

Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ mắc bệnh Crohn và một khi đã mắc bệnh này thì việc tiếp tục hút thuốc sẽ làm cho tình trạng ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn. Những người bị bệnh Crohn và hút thuốc lá sẽ có nguy cơ cao bị tái phát, cần dùng thuốc trong thời gian dài và khả năng phải phẫu thuật cao hơn. Bỏ thuốc lá sẽ giúp cải thiện đường tiêu hóa và mang lại nhiều lợi ích khác cho sức khỏe.

Giảm căng thẳng

Mặc dù căng thẳng cũng không phải nguyên nhân gây ra bệnh Crohn nhưng có thể làm cho các triệu chứng trở nên nặng hơn và khiến các đợt bùng phát xảy ra thường xuyên hơn. Mặc dù căng thẳng là điều khó tránh khỏi nhưng có thể hạn chế và kiểm soát bằng các cách như:

• Tập thể dục: Ngay cả các bài tập thể dục nhẹ nhàng cũng có thể giúp giảm căng thẳng và ổn định chức năng đường ruột.
• Phản hồi sinh học (biofeedback): Biện pháp này giúp giảm căng cơ và làm chậm nhịp tim với sự hỗ trợ của máy phản hồi. Mục đích là giúp cơ thể người bệnh bước vào trạng thái thư giãn để có thể đối phó với căng thẳng một cách dễ dàng hơn.
• Các bài tập thư giãn và hít thở thường xuyên: Một cách hiệu quả để đối phó với căng thẳng là thực hiện các bài tập thư giãn và hít thở, ví dụ như yoga và ngồi thiền.